İslami Terimler Sözlüğü – I, İ

Aşağıdaki İslami Terimler Sözlüğü’nde I, İ harfi ile başlayan dini terimler ve anlamları yer almaktadır.

Iskad  Ölen kişinin kılamadığı namazların borcunu ödemek için fakirlere verilen sadakanın adıdır.

Islâh-ı Nefs  Tasavvufta kötü alışkanlık ve huylardan kurtulup hayırlı ve güzel işleri yapmak için nefsin isteklerini terbiye etmek anlamına gelmektedir.

Işıknâme  Hurufiliğin gizemini aydınlatmak amacıyla yazılan kitabın adıdır.

Iyd  Ramazan ve Kurban bayramlarının ortak adıdır.

İbadet  Kulluk vazifesi olan İslam dininin gereklerini yerine getirme işidir. İbadet bedenen (İbadet-i Bedeniyye: namaz, oruç), malla yapılan (İbadet-i Mâliyye: zekât, fitre) ve hem beden hem de malla yapılan (hac) olmak üzere üç türlüdür.

Kur’ân-ı Kerîm’de:

“Cinleri ve insanları, beni tanımaları, bana ibadet etmeleri için yarattım.” (Zâriyât 56)

İbâdiyye  Abdullah bin İbâd tarafından Hâriciyyenin bir kolu olarak kurulan bir tarikatın adıdır.

İbaha  İslam dininin yasakladığı şeyleri mubah gösterme işi olup sapkınlık sayılmaktadır.

İbâhiyye  Bâtıniyye, İsmâiliyye, Karâmita adlarıyla da bilinen bir tarikatın adı olup, Hasan Sabbâh’ın tarafından kurulan İsmâiliyye devletinin yıkılmasıyla kısa süren iktidarları sona ermiştir (MS 1256).

İbâziyye, Beyaziyye  Hariciliğin günümüze dek ulaşmış tek kolunun adıdır. Afrika’da Zanzibar’ın resmi mezhebi olan İbaziyye taraftarları Harici olmayan Müslümanları kâfir saymaktadırlar.

İbdâ  Tanrının niteliklerinden birisi olup yeniden var etme anlamına gelmektedir.

İbdâd  Ezan okunurken yapılan işi bırakarak ya da ara vererek namaz kılmaya gitmek anlamındadır.

İblis  Kuran’da şeytan için kullanılan isimlerden birisi olup, Yunanca ‘diabolos’ kelimesi ile alakalı olmalıdır (Arapça balasa)

Kur’ân-ı Kerîm’de:

“Onu hatırla ki meleklere, Âdem’e secde edin demiştik de, İblisten başka bütün melekler hemen secde etmişlerdi. Ancak İblis yüz çevirip, kibirlendi ve kâfirlerden oldu” (Bakara 34),
“Allah-ü Teâlâ, iblise; ‘Ben sana secde ile emretmiş iken, seni secde etmekten alıkoyan neydi?” buyurdu. İblis şöyle dedi: “Ben Âdem’den hayırlıyım, çünkü beni ateşten, onu çamurdan yarattın” (Arâf 12)

İbn Abbas  Hz. Muhammed’in Mekke’nin fethinde Müslüman olan amcası Abbas’ın oğlu Abdullah, aynı zamanda Abbasi hanedanının atasıdır.

İbn Arabi, İbnül Arabi Ebu Abdullah Muhammed  1164-1240. Arap kökenli İspanyol sufinin adıdır.

İbn-i Ataullah Ahmet bin Muhammed El-İskenderani  13. yüzyılda yaşamış Şadili tarikatına mensup bir yazarın adı olup, İbn-i Teymiye’nin görüşlerine karşı olmasıyla ün yapmıştır.

İbn-i Bâbuye Ebu Cafer, El Saduk  Şii mezhebinden Horasan doğumlu bir hadisçinin adı olup pek çok eserin yazarıdır.

İbn-i Rüşd, Ebu Velid Muhammed bin Ahmet bin Muhammed, Averroes  Tanrının evrensel bir akıl ve sınırsız bir irade olduğunu ileri süren Arap filzofun adıdır.

İbn-i Sina  980-1036. İranlı filozof, simyacı ve şifacının adıdır.

İbn-i Teymiye  1263-1328. Hanbeli mezhebinden fıkıh ve kelâm aliminin adıdır. Eserlerini İslam’ın temel esaslarından saptığını düşündüğü mezheplerle (Haricî, Kaderî, Rafizî, Mürciî, Mütezilî) mücadele için yazmıştır.

İbn-ül-vakt, Erbâb-ı Kulûb  Tasavvuf yolunda zaman zaman şuurunu kaybeden ruh hali sürekli değişim içinde bulunan velilerin adıdır.

İbn-üs-sebîl  Kendi memleketinde varlıklı olmasına karşın seyahat ettiği yerde muhtaç duruma düşmüş kişilerin adı olup, sadaka verilmesi caizdir.

“Sadakalar Allah’tan bir farz olarak; fakirlere, miskinlere, zekât memurlarına, müellefetülkulûba, mükâteb kölelere, borçlulara, Allah yolunda olanlara ve ibn-üs-sebîle verilir. Allah-ü Teâlâ bilendir, hikmet sahibidir.” (Tevbe 60)

İbrahim  Kur’ân-ı Kerîm’de ismi bildirilen bir peygamberlerden birisinin adıdır. Tanrı, İbrahim peygamberi denemek için oğlu İsmail’i kurban etmesini buyurmuş, İbrahim tam çocuğunu öldürecekken Tanrı çocuğu yerine kurban edilmesi için gökten bir koç indirmiştir. İnanışa göre koç kurban etme geleneğinin başlangıcı bu olay olmuştur. Nemrud tarafından ateşe atılarak yakıldığına inanılan peygambere 10 sayfalık ‘suhuf’ adlı kitabın gönderildiğine inanılmaktadır.

Kur’ân-ı Kerîm’de:

“Kitapta İbrahim’in kıssasını anlat. Çünkü o sıddık bir peygamber idi.” (Meryem 41), “Biz önce İbrahim’e tevhide ve putlara tapmaktan sakınmaya yol bulabilecek rüştünü verdik. Biz onun buna lâyık olduğunu biliyorduk.” (Enbiyâ 51) Bkz. Abraham

İbrahim Suresi  Kur’ân-ı Kerîm’in on dördüncü suresinin adı olup 28 ve 29. ayetleri Medine’de, diğerleri Mekke’de inen elli iki ayetten oluşmaktadır.

İbrahimmiyye  İbrahim bin Ebî Yahya El-Eslemî tarafından kurulan bir müşebbihe kolunun adıdır.

İcaz-ul Kuran  Kuran’ın benzeri bir kitabın yazılamayacağı inancının adıdır.

İcmâ, İcmâ-ı Ümmet  1. Kuran ve hadislerin açıklayamadığı sorunların çözümünde Müslüman cemaatin oybirliğine varması, bir konuda uzlaşması anlamında kullanılan terimdir.

2. Ümmetin uzlaşma içinde yaşaması prensibidir.

İçtihad  Fıkıh ve şeriatın teferruat meselelerine âit hükümleri Kur’ân ve Hadis-i şeriflerden faydalanarak ortaya çıkarma anlamına gelen bir fıkıh terimidir.

İddet  Boşanma (talak), nikâhin bozulması ya da kocasının ölümü sebebiyle dul kalan kadının yeniden evlenebilmesi için geçmesi gereken zamanın adıdır.

İdrîs  Kur’ân-ı Kerîm’de adı geçen ve 30 sayfalık bir kitap indiğine inanılan bir peygamberin adı olup, Tevrat’da Hanok adıyla geçmektedir. Kur’ân-ı Kerîm’de:

‘İsmâil, İdris ve Zülkif hakkında anlattığımızı da hatırla. Onların her biri sabr edenlerdendi’ (Enbiyâ 85), ‘Kitabda İdrîs’i de an. Çünkü o, çok sâdık bir peygamberdi’ (Meryem 56)

Geleneksel anlatıda Hz. İdris’in Tanrı’yı verdiği sözle bağlayan ilginç bir hikâyesi vardır. İdris, Tanrı’dan kendisine cenneti göstermesini istedikten sonra cennette bulunan tûba ağacına sıkı sıkı sarılarak ‘her insanın ölümü bir kez tadacağı’ ayetini ileri sürerek, tekrar dirilmeyeceğini, ölmüş birisi olarak cennette kalmak istediğini söylemiştir.

İfrît  Güçlerine göre 5 gruba ayrılan cinlerin, dev görünüşlü ve kötü niyetli ikinci en güçlü grubunun adıdır. Belkıs’ın tahtını taşıdığına inanılan İfrit’in adı zamanla şeytanla özdeşleşmiştir.

Kur’ân-ı Kerîm’de:

“Sen makâmından kalkmadan ben onu sana getiririm. Ben buna karşı her hâlde güvenilecek bir kuvvete mâlikim dedi” (Neml 39)

İftâr  Oruç tutan müslümanın güneşin batıp akşam ezanının okunması sırasında yiyecek veya içecekle orucunu bozmasının adıdır.

İgvâ  İmam Gazali’nin sıkça kullandığı terim ‘doğru yoldan sapma/saptırma çabası’ anlamına gelmektedir.

İhbariyyre  Bir Şii kolunun adı olup imamlarının melekler aracılığı ile Tanrı ile haberleştiklerine inandıklarından bu adı almışlardır.

İhlâs  Tanrıya yürkten inanma anlamına gelen terim aynı zamanda Kur’ân-ı Kerîm’in yüz on ikinci suresinin adı olup dört ayettir ve Mekke’de inmiştir.

İhrâm  Kâbeye giren hacıların giydiği tüm vücudu kaplayan dikişsiz beyaz çarşaftan giysinin adı olup, belden aşağı sarılan kısmına îzâr, omuzlara atılan kısmına da ridâ denilir. Kur’ân-ı Kerîm’de:

“Hac ayları bilinen, Şevval, Zilka’de ayları ile Zilhicce’den on gündür. İşte kim o aylarda haccı, ihrama girerek kendine farz yaparsa artık hacda kadına yaklaşmak, günah işlemek ve kavga etmek yoktur. Siz ne hayır yaparsanız Allah onu bilir. Bir de azık edinin, muhakkak ki azığın hayırlısı takvadır ve ey aklı tam olanlar, benden korkun!” (Bakara 197)

İhsan  Allah’ı kendi sıfatlarıyla sıfatlanmış olarak görüp ibadet etmenin adı olup, kelime Arapça ‘erdem, iç güzelliği’ anlamına gelmektedir.

İhtilâm  Tarikat sırlarından birisini yabancılara verme suçunun adıdır.

İhtiyâr  İnsanın kaderini elinde tuttuğu inancının adı olup Mûtezile görüşünce kabul edilmekle birlikte ehli Sünnet tarafından sapkınlık sayılmaktadır.

İhvân-üs-safâ  Eski Yunan filozoflarının etkisinde kalan Ebu Süleyman Muhammed bin Ma’şer el Bustî, Ebü’l-Hasen Ali bin Hârûn ez-Zencânî, Muhammed bin Ahmet enNehrecûrî, el-Avfî gibi Basralı filozofların 11. yüzyılda İslam dinini yeniden yorumlayıp oluşturdukları Bâtıni fikri akım ve cemaatin adıdır.

İhyâ  Tasavvufta tüm geceyi ibadet ile geçirme anlamında kullanılan terim olup Arapça ‘canlandırma’ demektir.

İhyâ Gözleme  Nevruz’dan bir önceki gecenin adı olup Hz. Hüseyin’in Kerbela’da öldürülüşünün acısı yaşatılmaktadır (Kars)

İkab  Ölümden sonra günahların karşılığı olarak çekilmesi zorunlu olan cezanın adıdır.

İlahi  Tasavvufta tanrıyı övmek, dini ayinlerde coşkuyu sağlamak için okunan şiirlerin adıdır.

İlham  Arapça ‘insanın gönlüne dolan esinlenme duygusu’ anlamına gelip, İslam inancında Allah’ın varlığını, dini açıdan güzel duyguları hissetmek anlamında kullanılmaktadır.

İlliyun  Cennetin yedinci katının adı olup (Kur’ân 83:18), temiz yürekli insanların ruhları ölümlerinden sonra melekler tarafından buraya taşınmaktadır.

< İbranice Elyon ‘en yüksek’

İlyas  Halkına küsüp Tanrı’dan göğe yükselmeyi isteyen bir peygamberin adı olup İbranice adı Elia (Eliyyahu, Eliyyah)’dır.

Putlara tapan İsrailoğulları kavmini Tanrı’ya yöneltmek için kuraklık zamanlarında yağmur yağdırmak gibi mucizeler göstermiştir. Anadolu folklorunda İlyas peygamberin her yıl ilkbahar zamanı 6 Mayıs günü Hızır ile buluştuğuna inanılmakta ve Hıdrellez olarak adlandırılan bu gün kutlanmaktadır.

İmam 1.  Hz. Muhammed’in ölümünden sonra İslam toplumuna başkanlık eden vekillerinin (halifeler) verilen isimdir.

2. [Alevilik] Hz. Ali’nin soyundan gelen din adamlarına verilen isimdir.
3. Müslümanlardan oluşan cemaate namaz kıldırabilecek ölçüde dini bilgiye sahip kişilerin adıdır.

İmamlar, İmâmân  Tasavvuf’ta kutup (ya da Gavs) adı verilen tarikat liderinin iki yanında oturan yardımcılarına verilen isimdir. Sağdaki imam melekleri soldaki ise gökyüzünü yönetmektedir.

İmâmeyn  İki imam anlamına gelen terim Hz. Hasan ile Hüseyin’i tanımlamaktadır.

İmâmîlik, İmamcılık, İsna Aşeriyye, Caferiyye  Şiiliğin dört büyük kolundan birisi olup, on iki imam inancı üzerine yoğunlaşmıştır.

İmana [Afrika Mitolojisi] Ruanda’da yaşayan Banyarvanda halkının inanışında her şeye gücü yeten yaratıcı tanrının adıdır.

İman  Tanrı’nın varlığına şüphe duymadan inanma ve emirlerine gönül rızasıyla boyun eğme istek ve iradesinin adıdır.

İmran, Âl-i İmran  1. Kuran’In İmran suresine adını veren, Hz. Meryem’in annesi, dolayısıyla Hz. İsa’nın büyükannesidir (19:9, 66:12).

2. Musa ve Harun’un babasıdır. Bkz. Amram

İmsâk  İnsan’ın kendi iradesiyle bedensel arzularını engellemesinin adıdır.

İnâbet  Tarikat’a kabul edilme izninin adı olup, Arapça ‘doğru yola girme’ anlamındadır.

İncil Kur’ân’da Hz. İsa gönderilen kitabın adı olarak geçmekte (5:110, 9:111, 45:29 …) ve Tevrat, Zebur ve Kur’ân’la birlikte dört kutsal kitaptan birisi olarak anılmaktadır.

İnsilâh  Gizemci tarikatlarda dini vecibelerden yükümlü tutulamayacak derecede bilgi seviyesine yükselme anlamında kullanılmaktadır.

İnşallah  Kur’ân’da da geçen (18:23) ve ‘Allah kabul ederse’ anlamında bir terim olup, Müslümanlar tarafından yapılacak işlerden önce sıkça kullanılan bir temenni sözüdür.

İnşikak-ı Kamer, Şakk-ı Kamer  Hz. Muhammed’in bir parmak işaretiyle ayı ikiye bölmesi mucizesinin adıdır.

İnziva  Tasavvufta dünya ile ilişkinin kesilerek Tanrı ile bütünleşme amacıyla içe kapanma eyleminin adıdır.

İrâde  İnsanın kendi karar ve gücüyle bir işi gerçekleştirebilme yetisinin adı olmasına karşın, insanın özgür iradesi olmadığına evrende varolan her eylemin Tanrı tarafından gerçekleştirildiğine inanılmaktadır.

İrem  Şeddad adlı hükümdarın Şam ya da Yemen’de yaptırdığı cennet gibi bir bahçenin adıdır.

İrşat  Tarikat şeyhinin müridi aydınlatması, doğru yolu göstermesi işinin adıdır.

İrtidat  İslam’ı terk ederek başka bir dine inanmanın adı olup Şeriat hukukunda ölümle cezalandırılmaktadır.

İsâviyye  Muhammet bin İsâ tarafından kurulmuş ve özellikle Kuzey Afrika’da yayılmış bir Rıfâî kolunun adıdır. Vücutlarına şiş batırmak, cam kırıkları çiğnemek ve alevli çubukları yutmak gibi bedenlerine eziyet etmeyi de bir çeşit ibadetleri vardır.

İsfar  Sabah namazının şafak zamanının kaçırılarak, etrafın aydınlanmasına denk getirilmesi durumudur.

İshakiyye 1.  Câfer-üs Sâdık’ın oğullarından İshak’ın son imam olduğu inancını benimsemiş Şii tarikatının adıdır.

2. Keramiliğin on iki kolundan birisidir.

İskafiyye  Muhammet el-İskâfi tarafından kurulan bir Mutezile kolunun adıdır.

İslam Ulusu, Nation of İslam  1897 yılında ABD Georgia’da bir papazın oğlu olarak doğup, 1930’da İslam’a geçen Elijah Poole (Muhammed) tarafından kurulan gizli bir topluluğun adıdır. Malcolm X, Muhammed Ali, Louis Farrakhan topluluğun ünlü isimleri olmuş, topluluk ABD’nin oek çok kentinin yanı sıra Gana hatta Karayip adalarında bile örgütlenmiştir. İslam Ulusu, Marslıların dünyanın yaratılışına karıştığı gibi alışılmadık düşüncelerinin yanı sıra beyazlar ve Yahudiler hakkında nefret dolu söylemleri yüzünden eleştirilmiştir

İslam’ın 5 şartı, Arkan-el-Islam  İslam, iman ve uygulama/din adı verilen iki temele dayanmaktadır. ‘İslam’ın beş şartı’ Şii İslam’da kullanılmayan, Sünniliğe özgü, yaşamsal öneme sahip terimlerden bir tanesidir.

Bunlar (Arkan-el-İslam):

1. Kelime-i Şehadet Getirmek
2. Günde beş vakit namaz (Arapça Selât; Farsça namaz) kılmak.
3. Her yıl Ramazan ayının tamamında oruç tutmak
4. Zengin olanların mal ve paralarının belirli bir miktarını her yıl fakirlere vermesi (zekât)
5. Gücü yetenlerin ömründe bir defa hacca (Mekke) gitmesi

Şii İslam’da benzer bir terim olarak Usûl el-Dîn ‘Dinin temelleri’ terimi kullanılmaktadır. Bunlar (Usûl el-Din):

1. Tevhid: Tanrının birliğine inanma
2. Adalet: Tanrının adil olduğuna inanma
3. Nubuvah: Peygamberlere inanma
4. İmâmah: Tanrının belirlediği liderlere inanma
5. Kıyamet: Kıyamet gününe inanma

Furû el-Dîn (Şii İslam’da):

1. Namaz (Arapça Selât; Farsça namaz) Günde 5 kez
2. Oruç (Ramazan boyunca)
3. Haç (Mekke)
4. zekât
5. Hums (Gelirinin % 20’sini vergi olarak vermek)
6. Cihat (Tanrı aşkına mücadele etmek)
7. Emr-Bil-Ma’rûf (İyi olanı emretmek)
8. Nahi-Anil-Munkar (Kötü olanı yasaklamak)
9. Tavalla (Ahl al-Bayt’i sevmek)
10. Tabarra (Ehlibeyt’in düşmanlarını sevmemek)

İslamî Takvim Bkz. Hicri takvim

İsmail 1.  Kuran’da adı geçen bir peygamber (3. 84, 4. 163) olup Hz. İbrahim’in oğludur.

2. Câfer-üs-Sâdık’ın büyük oğlunun adı olup, İsmaililerce imam olarak tanınmıştır.

İsmâilîlik, Tâlimiyye  Hz. Ali’nin torunu Cafer-üs-Sadık’ın büyük oğlu İsmail’i imam olarak tanıyanların kurduğu Şii tarikatının adıdır. Yerine önce büyük oğlu İsmaili geçirmek isteyen Cafer sonradan fikir değiştirip bu göreve küçük oğlu Musa Kazım’ı uygun görünce cemaat ikiye bölünerek İsmalilik doğmuştur. Yedi imam tanıdıkalrından ötürü Sebiyye adıyla da tanınan İsmaililer Mısır’da Fatîimi devletini kurmuş, Haşhaşilik de 11. yüzyılda bu mezhepten doğmuştur.

İsmet  Peygamberlere özgü bir özellik olup ‘iç temizliği’ anlamına gelmektedir.

İsnâ Aşeriyye  Arapça ‘On iki imamcılar’ anlamına gelen terim olup Caferileri tanımlamak için kullanılmaktadır.

İsnad  Hz. Muhammed’in gerçek hadislerini ilettiğine inanılan güvenilir kişilerin listesidir. Bunlar:

1. Sahih Buhari (ö. MS 870) 600.000 hadisten 7275 tanesi otantik hadistir.
2. Sahih Muslim (ö. MS 875) 300.000 hadisten 9200 tanesi otantik hadistir.
3. Sahih Tirmidi
4. Sahih İbn Macah
5. Sahih Ebu Davut
6. Sahih En-Nisai

İsrafil  Kur’ân-ı Kerim’de, diriliş gününde ölüleri kaldırma borusunu çalacak baş meleğin adı olarak geçmektedir.

İstidraç  Kötülerin iyi görünmesi, kâfirlerin de çeşitli yeteneklere sahip olabilmesi anlamına kullanılmaktadır.

İstiğfar  Tanrıdan af dileme anlamına gelmektedir.

İstihâle  İnsanın bir pıhtıdan gelişip kan ve kemikle bedene bürünmesinin adı olup, bu gelişimi gerçekleştiren insanın kendisi değil Tanrıdır.

İstihsan  Hanefi mezhebinin fıkıh anlayışının temel prensibinin adı olup bir konuda en doğru karara varabilmek için Şeriat hükümlerini uygulama anlamındadır.

İstiskâ  Köy dışında açık alanda toplanılan cemaat tarafından arka arkaya üç gün gerçekleştirilen bir ritüeldir. İslamî (Hanefi) gelenekte namaz kılınmasına ve hutbe okunmasına gerek olmadan sadece tövbe ve dua ederek tanrıdan yağmur ihsan etmesini istemenin adıdır. Diğer mezheplerde dua öncesinde iki rekat namaz da kılınır. Anadolu’da duaya yavrulu hayvanların ve çocukların getirilmesinin de hayırlı olacağına inanılmaktadır.

İşrak  Tasavvufta gerçeğe sezgi yoluyla ulaşma anlamında kullanılan bir terimdir.

İşrâkiyye  Şehabettin Sühreverdi’nin 12. yüzyılda kurduğu bir tarikatın adıdır.

İtikadî Mezhepler  Hz. Muhammed’in ölümünden sonra din âlimlerinin özellikle siyasi sorunların çözümünde görüş ayrılığına düşmesi sonucu ortaya çıkan mezheplerin adıdır. 2 grupta incelenirler:

1. Ehl-i Sünnet olanlar (Maturidiye, Seleffiye…)
2. Ehl-i Sünnet olmayanlar (Mûtezile, Muşebbihe, Cehmiyye…)

İttihat  Tasavvufta ‘Tanrı ile birleşme’ anlamına gelen terimdir.

İzzet  Tanrının adlarından birisi olup ‘güç’ ya da ‘güçlü’ anlamındadır.

 

Sözlüğün tamamı alfabetik olarak şu linklerde görülebilir İslami Terimler Sözlüğü A Harfi İslami Terimler Sözlüğü B Harfi İslami Terimler Sözlüğü C Harfi İslami Terimler Sözlüğü Ç, D, E Harfi İslami Terimler Sözlüğü F Harfi İslami Terimler Sözlüğü G Harfi İslami Terimler Sözlüğü H Harfi İslami Terimler Sözlüğü I, İ Harfi İslami Terimler Sözlüğü K Harfi İslami Terimler Sözlüğü L, M Harfi İslami Terimler Sözlüğü N, O, Ö Harfi İslami Terimler Sözlüğü P, R Harfi İslami Terimler Sözlüğü S, Ş Harfi İslami Terimler Sözlüğü T Harfi İslami Terimler Sözlüğü U, Ü, V, Y, Z Harfi

Kaynakça

Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009